W 2023 roku wspominamy stulecie urodzin Jerzego Nowosielskiego – jednego z najwybitniejszych twórców polskiej kultury współczesnej, który przez prawie całe życie związany był z Krakowem.

Malarstwo, myśl teoretyczna, teologia, pedagogika artystyczna, promocja sztuki – to tylko niektóre z dziedzin, w których Jerzy Nowosielski odnosił bezsporne sukcesy. Tuż po wojnie studiował na Wydziale Malarstwa Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, gdzie po latach powrócił jako wykładowca i profesor (1967–1993). W latach 1945–1949 był członkiem Grupy Młodych Plastyków, a od roku 1957 jednym z członków-założycieli słynnej II Grupy Krakowskiej. Napisał wiele tekstów o sztuce i wierze. Stworzył polichromie do licznych obiektów sakralnych różnych obrządków chrześcijańskich. W twórczości o charakterze świeckim czerpał z osiągnięć sztuki awangardowej i tradycji malarstwa bizantyńskiego. Często sięgał po temat abstrakcji geometrycznej, aktu kobiecego i pejzażu. Jego sztuka uznawana jest za zjawisko unikatowe, w wyjątkowy sposób łączące sfery sacrum i profanum.

Pracownie
Z inicjatywy Galerii Starmach Sejm Rzeczypospolitej Polskiej ustanowił rok 2023 Rokiem Jerzego Nowosielskiego. Już 17 stycznia oficjalne obchody zainauguruje przygotowana przez galerię wystawa Pracownia Jerzego Nowosielskiego. Przypomina ona łódzkie i krakowskie wnętrza, w których pracował artysta, a zarazem przywołuje jego sposób myślenia o pracy twórczej oraz charakterystyczną metodę aranżacji przestrzeni mieszkalnych na potrzeby malarskich atelier. A Nowosielski miał ich kilka – od znanej tylko ze wspomnień przyjaciół pracowni z okresu wojennego (w domu rodzinnym przy ulicy Podmiejskiej 9 w Krakowie), poprzez podnajmowaną przez krótki czas po wojnie pracownię Jonasza Sterna przy alei Krasińskiego, lokal przy ulicy Batorego, pracownie urządzone w łódzkich blokach, gdzie wraz z żoną mieszkał w latach 1950–1962, aż po ostatnie miejsce pracy – w salonie domu przy ulicy Narzymskiego 19 w Krakowie.

Narzymskiego 19
Pod tym adresem Nowosielski żył i tworzył przez blisko pół wieku. Tutejszy salon-pracownia wypełniony był charakterystycznymi przedmiotami – „gracikami”, jak nazywał je artysta, który nie kupował sprzętów i niechętnie wymieniał meble na nowe. Dekorował za to szafy i szafeczki, skrzynie, taborety i lustra, malując na nich abstrakcje z trójkątami czy prostokątami, i ozdabiał własnoręcznie wykonanymi modelami okrętów.

„Zawsze ogromnie miłe wrażenie robiło na mnie mieszkanie Nowosielskich – przyznaje Krystyna Zwolińska [zaprzyjaźniona z artystą malarka i historyczka sztuki – przyp. red.]. – W rozmaitych magazynach architektonicznych widzi się teraz różne, ciekawie projektowane wnętrza, ale u Nowosielskich tak było, zanim ktokolwiek myślał o podobnym aranżowaniu mieszkania. To były proste, drewniane stołki, kupowane na targu, solidne, skromne szafeczki w przedwojennym wiejskim stylu – wszystko malowane abstrakcyjnie przez Jurka i Zosię. […] Był w tym nastrój czegoś bardzo osobistego, zrobionego przez ludzi, którzy tam mieszkają” (K. Czerni, Nietoperz w świątyni. Biografia Jerzego Nowosielskiego, Wydawnictwo Znak, Kraków 2011).

Jednak najważniejsze w domu Jerzego Nowosielskiego były oczywiście jego obrazy. Kilkanaście z nich, z lat 1950–1998, zobaczymy na wystawie w Galerii Starmach – obok oryginalnych mebli i przedmiotów z pracowni artysty .

L'uomo universale
Twórca unikalnego języka artystycznej wypowiedzi był także niezastąpionym pedagogiem, mistrzem-legendą dla pokoleń studentów krakowskiej ASP, którzy przy jego mądrym wsparciu mogli rozwijać własną indywidualność. „Jerzy Nowosielski to prawdziwy l'uomo universale swojej epoki, realizujący się na wielu polach sztuki i życia. Jako artysta wymyka się wszelkim klasyfikacjom, szufladkowaniu czy podziałom czasowym. Jako jedna z najciekawszych osobowości ubiegłego wieku, latami inspirował i oddziaływał na młodsze pokolenia artystów, wtedy kiedy tworzył, nauczał i filozofował – podkreśla Andrzej Szczepaniak, kurator ekspozycji w Galerii Starmach. – Dogmatycznie ten proces oddziaływania nie tylko na artystów, ale i na odbiorców jego sztuki, trwa nieprzerwanie do dzisiaj. Zawsze pozostając w kontrze do wszelkich przejawów awangardy i różnych stylów w malarstwie, stworzył tym samym swój własny unikalny i niepowtarzalny język wypowiedzi, który możemy podziwiać na setkach płócien i zaznajomić się z nim w obszernym, ale i ponadprzeciętnym komentarzu w formie tekstów o sztuce, wywiadów-rzek, teologicznych rozpraw, odczytów, wykładów i wywrotowych prób analiz naszej egzystencji”. Krakowska uczelnia już w 2022 roku uczciła pamięć profesora wystawą jego obrazów z kolekcji Galerii Starmach w Muzeum ASP – na kolejne wydarzenia w jego Alma Mater czekamy.

Poza pracownią
W obchody Roku Jerzego Nowosielskiego włącza się wiele organizacji i instytucji, w tym Muzeum Narodowe w Krakowie, które posiada w kolekcji ponad 40 dzieł artysty. Część z nich prezentowana jest na stałych wystawach – przede wszystkim w galerii sztuki XX i XXI wieku w Gmachu Głównym MNK (tu na co dzień można zobaczyć m.in. obrazy olejne z lat 70. XX wieku). Wiosną 2023 roku MNK pragnie zaprezentować całość swoich zbiorów, w których znajdują się także rysunki artysty. Anna Budzałek, kustoszka MNK i kuratorka pokazu, podkreśla, że część z nich nigdy dotąd nie była pokazywana i właśnie z tej okazji została poddana konserwacji. „Nasze zbiory obejmują bardzo różnorodne prace Jerzego Nowosielskiego – od lat 40. do 80. ubiegłego stulecia. Na wystawie postanowiłam pokazać je w trzech grupach tematycznych: pejzaż, ciało, geometria”.

Także wiosną dzieła profesora obejrzymy w MOCAK-u (w ramach wystawy Artyści z Krakowa. II Grupa Krakowska). Z kolei galeria Bunkier Sztuki we współpracy z MOCAK-iem i Galerią Starmach przygotowuje szczególną niespodziankę: w namiocie na placu Szczepańskim pokazane zostaną faksymile prac artysty, które po prezentacji zostaną… rozdane wśród publiczności. A na razie (do 5 marca) w piwnicach Pałacu Potockich trwa przygotowana przez Bunkier wystawa Natural Born Artists Beaty Stankiewicz. Jedną z sal krakowska artystka zadedykowała właśnie Jerzemu Nowosielskiemu. Nowosielski jest także bardzo istotną postacią w działalności Fundacji AKEDA, która w ramach jednego z projektów „Fraternia. Pojednanie” wspiera inspirowaną jego dziełami twórczość ikonopisarską braci z zakonu kapucynów. Z inicjatywy fundacji co roku w dniu urodzin artysty (7 stycznia) odbywa się spotkanie przy jego grobie na cmentarzu Rakowickim – w 2023 roku z udziałem znawczyni twórczości sakralnej profesora dr Krystyny Czerni. A to dopiero początek planowanych przez fundację wydarzeń.

Pamięć profesora planują także uczcić Biblioteka Kraków (spacery, warsztaty i podcasty), Krakowskie Forum Kultury (cykl spacerów), Instytut Kultury Willa Decjusza (spotkania poświęcone dziedzictwu artysty) czy orkiestra Sinfonietta Cracovia (cykl koncertów w Muzeum Narodowym w Krakowie) – nie sposób wspomnieć o wszystkich zapowiadanych na ten wyjątkowy rok inicjatywach.

Dorota Dziunikowska
Tekst ukazał się w wydaniu 4/2022 kwartalnika „Kraków Culture”.