Alchemia teatru

W czasach, gdy prym w teatrze wiedzie publicystyka, Materia Prima otwiera przed widownią nieskończony świat wyobraźni, w którym może wydarzyć się wszystko!

Justyna Skalska
Kraków Culture

Po pandemicznej przerwie powraca do Krakowa Międzynarodowy Festiwal Teatru Formy Materia Prima – wydarzenie unikalne nie tylko na skalę krajową. Widowiska zaprezentowane zostaną w pięciu lokalizacjach: ICE Kraków, Operze Krakowskiej, Teatrze Ludowym, Nowohuckim Centrum Kultury oraz na scenie Teatru Groteska – organizatora festiwalu.

„Podczas 6. edycji będziemy gościć siedem najlepszych tytułów, które powstały w ostatnich kilku latach w Europie. Większość z nich to premiery polskie. Mamy gości z Francji, Wielkiej Brytanii, Danii, Holandii i Szwajcarii. Ponownie zaprosiliśmy trzy zespoły, które były entuzjastycznie przyjęte w Krakowie” – mówi reżyser Wojciech Graniczewski, członek rady programowej festiwalu Materia Prima.

„Materia Prima to teatr zmysłów. Jest on niezwykle atrakcyjny, bo adresowany do bardzo szerokiej widowni. Mogą przyjść nawet widzowie zupełnie nieprzygotowani, nieznający teatru. Zapewniam, że zostaną wchłonięci i ich uwaga skupi się na scenie” – zachęca pomysłodawca i dyrektor festiwalu Adolf Weltschek.

Inny wymiar

Na czym polega wyjątkowość krakowskiego festiwalu? Od lat krytycy powtarzają, że na polskiej scenie króluje teatr publicystyczny, zaangażowany, oparty na słowie. Tymczasem wydarzenie, którego organizatorem nieprzypadkowo jest Teatr Groteska, akcentuje przede wszystkim to, co na scenie najpiękniejsze: stronę estetyczną spektakli i pozawerbalne środki wyrazu, takie jak światło, obraz, ruch, dźwięk, rekwizyty, lalki. Właśnie ten rodzaj sztuki nazywamy szeroko pojętym teatrem formy. W XX wieku na gruncie polskim po swojemu rozwijali go Tadeusz Kantor, Józef Szajna czy Jerzy Grotowski. Trudno myśleć o tych wielkich reżyserach teatralnych jako o lalkarzach, a przecież Goplana z blachy, drewna i tkaniny w Balladynie Kantora, ożywające truchła w Replice Szajny czy rura od piecyka jako panna młoda w Akropolis Grotowskiego stanowią świetne przykłady zderzania w teatrze tego, co żywe, z tym, co życie zyskuje dopiero na scenie. Na tym polega też magia teatru, którą możemy podziwiać na festiwalu Materia Prima.

Każda edycja tego wydarzenia to okazja do zastanowienia się nad pytaniem, czym są teatr formy oraz forma w teatrze. Sam termin „materia prima” oznacza materię pierwotną, bazę, surowiec. Czym innym była ona dla alchemików, filozofów czy psychologów, a czym innym dla ludzi teatru. Na scenie mamy bowiem do czynienia z materią w trzech odmianach: żywej (ludzie), martwej (rekwizyty, kostiumy, elementy scenografii) i ożywionej (np. lalki). Współczesny teatr formy bardzo twórczo rozwija ową materię, nadając jej nowe, czasem zaskakujące – nomen omen – formy.

Wielkie widowiska

Tę edycję festiwalu Materia Prima poprzedziła kampania promocyjna, podczas której w różnych miejscach Krakowa (m.in. na placu Jana Nowaka-Jeziorańskiego i na… Rynku Głównym) pojawiała się kopia pomnika Adama Mickiewicza. Pretekstem tej akcji była nie tylko 200. rocznica wydania słynnych Ballad i romansów, ale też fakt, że polski wieszcz był wielkim zwolennikiem niezwykle popularnych w XIX stuleciu widowisk w Cirque-Olympique. Przestrzeń tego paryskiego teatru była połączeniem sceny włoskiej z areną, co umożliwiało wystawianie – oprócz widowisk cyrkowych – także dram pantomimicznych. Ich główną atrakcję stanowiły niezwykłe efekty iluzjonistyczne, w których lubował się teatr romantyczny, ukazujące trzęsienia ziemi, wybuchy wulkanów, powodzie czy burze morskie.

„Adam Mickiewicz uznał konstrukcję Cirque-Olympique za idealną przestrzeń do realizacji dramatów romantycznych. Uważał, że możliwości inscenizacyjne tego teatru idealnie odpowiadały koncepcji jego dramatów, co rzuca dodatkowe światło na jego twórczość. Dziś, po latach, w szczególny sposób do tej zmysłowej, sensualnej formy teatru nawiązują artyści biorący udział w krakowskim festiwalu” – mówią jego organizatorzy.

Taniec wyobraźni

W lutym do Krakowa zjadą legendarne zespoły i grupy z całej Europy, by zaprezentować spektakle, w których triumfują wyobraźnia, maestria aktorów, precyzja inscenizacji i reżyserii oraz wielość metafor i symboli pozwalających na różne interpretacje.

„Udało nam się sprowadzić do Krakowa najlepsze grupy i najlepsze spektakle. Te zespoły można obejrzeć na znanych festiwalach, choćby w Edynburgu, Awinionie, Nowym Jorku czy w Londynie” – komentuje Wojciech Graniczewski.

Należy do nich grupa taneczna Wanted Posse, która do przywiezie do Polski swój najnowszy spektakl Dance N’ Speak Easy: nieoczekiwany koktajl łączący taniec hip-hopowy, śpiew i burleskę, a wszystko zanurzone w gorączkowej atmosferze Nowego Jorku czasów prohibicji. Lekki house dance flirtować będzie z dzikim charlestonem, a wirujące układy break dance – z rozbujanym Lindy hop.

A to nie koniec hip-hopowych nawiązań. Za pomocą urządzeń zaprojektowanych przez zespół Retouramont, specjalizujący się w technikach tańca w powietrzu, choreograf Mourad Merzouki pokaże, czym jest zabawa grawitacją. Jego nowa produkcja Vertikal realizowana wspólnie z Compagnie Käfig konfrontuje bowiem taniec hip-hopowy, który jest bardzo mocno oparty na kontakcie z podłożem, z działaniami w pionie. Tancerze poruszają się w powietrzu, skaczą, wspinają się i fruwają, wnosząc do hip-hopu nieważkość i poezję. Zaburzając nasze punkty odniesienia Merzouki przełamuje bariery gatunkowe.

Granice gatunku przekroczy również Kreatur. W spektaklu w choreografii Sashy Waltz obok tańca równie niebagatelną rolę odgrywają kostiumy stworzone przez Iris van Herpen, holenderską projektantkę mody znaną na całym świecie z innowacyjnych projektów, które łączą tradycyjne rzemiosło z technologią cyfrową.

Ostatnim tanecznym przystankiem będzie widowisko Jungle Book reimagined Akram Khan Company, czyli reinterpretacja opowieści z Księgi dżungli, w której losy Mowgliego śledzimy oczami uchodźcy uwięzionego w świecie zrujnowanym przez klimatyczne przemiany.

Czysta magia

Na festiwalu Materia Prima nie mogło również zabraknąć artystów holenderskiej Jakop Ahlbom Company, którzy tym razem zaprezentują spektakl Vielfalt. Publiczność ponownie zostanie oczarowana magicznymi sztuczkami i czystym slapstickiem, które tworzą wrażenie surrealistycznego filmu. Tym razem wkroczymy w świat fantazji magika, gdzie zacierają się wszelkie granice między rzeczywistością a iluzją.

Niezwykle złożone technicznie przedstawienie lalkowe pokaże z kolei Sofie Krog Teater z Danii. Spektakl The House opowiada historię rodzinnego domu pogrzebowego Warehouse. Kiedy jego właścicielka na łożu śmierci zmienia ostatnią wolę, zaczynają się ujawniać skrywane dotychczas tajemnice. Skomplikowane oświetlenie, nietypowe urządzenia, przerażające efekty dźwiękowe i obrotowa scena idealnie dopełnią tę przeraźliwie… komiczną opowieść!

Crème de la crème festiwalu będzie zapierające dech w piersiach widowisko Nuda (po włosku „naga”), z którym do Krakowa zawita Daniele Finzi Pasca. Pięciu niezwykłych artystów połączy siłę teatru z poetycką narracją o smaku snu w absolutnej harmonii z teatrem fizycznym i powietrznym tańcem.

Podczas ostatnich festiwalowych dni na scenie Teatru Groteska wystąpi brytyjska grupa Thick & Tight, która zaprezentuje nocny spektakl A Night with Thick & Tight. To niezwykłe spotkanie publiczności z kultowymi postaciami popkultury, takimi jak Andy Warhol, Sid Vicious, Marlena Dietrich, Marilyn Monroe czy księżna Diana. Każda z tych postaci to kreacja odmiennej formy tworzonej środkami pantomimy, specyficznego ruchu scenicznego i tańca z elementami drag oraz aktorstwa wspartego techniką lip-syncing, czyli perfekcyjną synchronizacją ruchu warg z playbackiem. Liderami zespołu są Eleanor Perry oraz Daniel Hay-Gordon, absolwenci słynnej Rambert School of Ballet and Contemporary Dance, którzy w Polsce wystąpią po raz pierwszy.

***

„Człowiek, który nie posiada wyobraźni, nie ma skrzydeł” – mówił Muhammad Ali. Nawet jeśli to prawda, festiwal Materia Prima doda ich każdemu, kto zechce zagłębić się w alchemię teatru i doświadczyć tego, co w nim najpiękniejsze!